Electoral Systems

ေရြး​ေကာက္​ပြဲစနစ္​မ်ား

​ 

ေရြး​ေကာက္​ပြဲစနစ္​သည္​ ႏိုင္​ငံ(သို႔) အဖြဲ႔အစည္​းတစ္​ခု၏ Institutionalization ျဖစ္​စဥ္​အတြက္​ အ​ေရးပါ​ေသာ အခ်က္​တစ္​ခုျဖစ္​ပါသည္​။ မည္​သည္​့ ဒီမိုက​ေရစီ စနစ္​တြင္​မဆို သင္​့​ေလ်ာ္​​ေသာ စနစ္​တစ္​ခု ​ေရြးခ်ယ္​အသံုးျပဳၾကရပါသည္​။ ​ေရြးေကာက္​ပြဲစနစ္​ မူကြဲအမ်ိဳးမ်ိဳး႐ွိ​ေသာ္​လည္​း အဓိကအားျဖင္​့ ​ပံုစံ ၁၂ခုရွိျပီး အုပ္​စု (၃)ခုခြဲႏိုင္​ပါသည္​။ ထို႔ျပင္​ အဓိက အုပ္စုထဲတြင္​ ပါဝင္​ျခင္​း မ႐ွိ​ေသာ စနစ္​ပံုစံမ်ားလည္​း ႐ွိပါသည္​။ မဲေပးနည္းမ်ားကို ေလ့လာေသာ ပညာကို လူမႈေရြးခ်ယ္မႈသီအိုရီ သို႔မဟုတ္ မဲေပးျခင္းသီအိုရီ ဟုေခၚၿပီး ၎သည္ ႏိုင္ငံေရးသိပၸံ၊ စီပြားေရးႏွင့္ သခ်ာၤတို႔၏ နယ္ပယ္တစ္ခု ျဖစ္ပါသည္။

(1)ဗဟု/အမ်ားစု စနစ္​မ်ား-Plurality/Majority Systems

1. အႏိုင္​ရသူအကုန္​ယူစနစ္​(FPTPစနစ္​- First Past The Post)
2. ကိုယ္​စားလွယ္​ဗဟိုျပဳစနစ္​(BVစနစ္​- Block Vote)
3. ပါတီဗဟိုျပဳစနစ္​(PBVစနစ္​- Party Block Vote)
4. ႀကိဳက္​ႏွစ္​သက္​မႈဦးစား​ေပးစနစ္​(AVစနစ္​- Alternative Vote)
5. ႏွစ္​​ေက်ာ့ျပန္​စနစ္​(TRစနစ္​-Two Round)

(2)အခ်ိဳးက်ကိုယ္​စားျပဳစနစ္​မ်ား-Proportional Representation Systems

1. စာရင္​းလိုက္​အခ်ိဳးက်ကိုယ္​စားျပဳစနစ္​(List PRစနစ္​- List Proportional Representation)
2. လႊဲ​ေျပာင္​း၍ရ​ေသာတစ္​မဲတည္​း​ေပးစနစ္​(STVစနစ္​- Single Transferable Vote)

(3)စနစ္​​ေရာမ်ား-Mixed Systems

1. ​ေရာ​ေႏွာထား​ေသာကိုယ္​စားလွယ္​အခ်ိဳးက်စနစ္​(MMPစနစ္​- Mixed Member Proportional)
2. ပူးတြဲစင္​ၿပိဳင္​စနစ္​(Parallelစနစ္​- Parallel System)

အျခား

1. လြွဲေျပာင္​း၍မရ​ေသာတစ္​မဲတည္​း​ေပးစနစ္​(SNTVစနစ္​- Single Non-transferable Vote)
2. ကန္​႔သတ္​ထား​ေသာမဲ​ေပးစနစ္​(LVစနစ္​- Limited Vote)
3. ေဘာ္ဒါ့ေရတြက္မႈစနစ္(BCစနစ္- Borda Count)

အႏိုင္​ရသူအကုန္​ယူစနစ္​(FPTPစနစ္​- First Past The Post)

First Past The Post is the simplest form of plurality/majority electoral system. The winning candidate is the one who gains more votes than any other candidate, even if this is not an absolute majority of valid votes. The system uses single-member districts and the voters vote for candidates rather than political parties.

အႏိုင္ရသူအကုန္ယူစနစ္သည္ ဗဟု/အမ်ားစု ေ႐ြးေကာက္ပြဲစနစ္၏ အ႐ိုးရွင္းဆံုး ပံုစံျဖစ္ပါသည္။ အျခား ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားထက္ ပို၍ မဲမ်ားရံုျဖင့္(ထိုသူသည္ ခိုင္လံုမဲကို ျပည့္၀စြာ အသာမရေစကာမူ- ၅၀% မေက်ာ္ေသာ္လည္း) အႏိုင္ရႏိုင္ပါသည္။ ဤစနစ္ကို ကိုယ္စားလွယ္တစ္ဦးတည္းေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ေသာစနစ္ျဖစ္ၿပီး မဲဆႏၵရွင္မ်ားသည္ အမ်ားအားျဖင့္ ပါတီထက္ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းကို ေရြးခ်ယ္ရသည္။

FPTPစနစ္တြင္ မဲေပးမည့္ မဲဆႏၵရွင္မ်ားသည္ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းအမည္ေရးသားထားေသာ မဲလက္မွတ္တြင္ ၎တို႔ ရရွိေစလိုေသာ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းအမည္ကို ေရြးခ်ယ္ေပးေစသည့္ ပံုစံကို အသံုးျပဳပါသည္။ အႏိုင္ရရွိေသာ ကိုယ္စားလွယ္သည္ အျခား ၿပိဳင္ဘက္မ်ားထက္ ပို၍ မဲရရွိသူျဖစ္ၿပီး တစ္မဲ အသာရရံုမွ်ျဖင့္ အႏိုင္ရရွိပါသည္။

FPTPစနစ္ကို ၿဗိတိန္ႏိုင္ငံႏွင့္ ယခင္က ၎၏ ကိုလိုနီျဖစ္ခဲ့ဖူးေသာ ႏိုင္ငံအမ်ားစုသည္ FPTPစနစ္ကို က်င့္သံုးၾကၿပီး Electoral System Design: The New International IDEA Handbook အရ ကမၻာေပၚရွိ ႏိုင္ငံ ၂၁၃ႏိုင္ငံတြင္ ၂၂ရာခိုင္ႏႈန္းသည္ FPTPစနစ္ကို က်င့္သံုးၾကပါသည္။

အားသာခ်က္မ်ား

(က)    အဓိကပါတီႀကီးႏွစ္ခုၾကားတြင္ ျပတ္သားေသာ ရလာဒ္ကို ရရွိေစသည္။

(ခ)        တစ္ပါတီအစိုးရကို ျဖစ္ေပၚေစသည္။

(ဂ)        လႊတ္ေတာ္တြင္း ခိုင္မာေသာ အတိုက္အခံအင္အားစုကို ေပၚထြန္းေစသည္။

(ွဃ)      အျမင္က်ယ္ေသာပါတီမ်ားကို ေပၚထြက္လာေစသည္။

(င)        အစြန္းေရာက္ပါတီမ်ားကို ဖယ္ရွားႏိုင္သည္။

(စ)        ကိုယ္စားလွယ္ႏွင့္ မဲဆႏၵရွင္အၾကား တစ္သားတည္းျဖစ္ေစသည္။

(ဆ)      ပါတီထက္ ကိုယ္စားလွယ္ကို ပို၍ ေရြးခ်ယ္ေစႏိုင္သည္။

(ဇ)        တစ္သီးပုဂၢလမ်ားအတြက္ အခြင့္အလမ္းရွိသည္။

(စ်)       အသံုးျပဳရလြယ္ကူသည္။

အားနည္းခ်က္မ်ား

(က)      ပါတီငယ္မ်ားအတြက္ မွ်တမႈမရွိ။

(ခ)        လူနည္းစုကိုကိုယ္စားျပဳမႈအတြက္ မွ်တမႈမရွိ။

(ဂ)        အမ်ိဳးသမီးမ်ား ကိုယ္စားျပဳမႈကို ခ်န္လွပ္ထားခံရႏိုင္သည္။

(ဃ)      ပထ၀ီအေနအထားကို ဦးစားေပးလြန္းသည္။

(င)        ေဒသအလိုက္ႀကီးစိုးမႈကို ျဖစ္ေစသည္။

(စ)        အလဟႆျဖစ္ေသာ မဲအေရအတြက္တိုးလာေစသည္။ ပယ္မဲလည္း မ်ားေလေစသည္။

(ဆ)      တခါတရံ ဆႏၵမဲကြဲျပားသြားေစၿပီး အျခားမထင္မွတ္သူက အႏိုင္ရသြားတတ္သည္။

(ဇ)        လူထုေထာက္ခံမႈအနည္းငယ္သာ က်ဆင္းျခင္းသည္ ပါတီ၏ ကိုယ္စားလွယ္ေနရာမ်ားကို ထိခိုက္ႏိုင္ျခင္းမရွိ။

(စ်)       မဲဆႏၵနယ္နိမိတ္ေပၚတြင္ အႏိုင္အ႐ံႈးသည္ မူတည္ေနသည္။

ကိုယ္​စားလွယ္​ဗဟိုျပဳစနစ္​(BVစနစ္​- Block Vote)

Block Vote is a plurality/majority system used in multi-member districts. Electors have as many votes as there are candidates to be elected. The candidates with the highest vote totals win the seats. Usually voters vote for candidates rather than parties and in most systems may use as many, or as few, of their votes as they wish.

ကိုယ္စားလွယ္ဗဟိုျပဳစနစ္သည္ တစ္ဦးထက္ပိုေသာ ကိုယ္စားလွယ္ေရြးခ်ယ္သည့္ မဲဆႏၵနယ္မ်ားတြင္ အသံုးျပဳေသာ ဗဟု/အမ်ားစုစနစ္တစ္ခုျဖစ္ပါသည္။ ေ႐ြးခ်ယ္ရန္ ကိုယ္စားလွယ္တစ္ဦးထက္ပိုသျဖင့္ မဲေပးသူမ်ားသည္လည္း ဆႏၵမဲတစ္မဲထက္ပိုေပးႏိုင္ပါသည္။ မဲအမ်ားဆံုးရရွိေသာ ကိုယ္စားလွယ္သည္ အႏိုင္ရရွိမည္ျဖစ္ပါသည္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ မဲဆႏၵရွင္မ်ားသည္ ပါတီထက္ ကိုယ္စားလွယ္ကို မိမိတို႔ ဆႏၵရွိသလို မဲေပးေရြးခ်ယ္ၾကပါသည္။

BVစနစ္သည္ ႏိုင္ငံေရးပါတီမ်ား နည္းပါးေသာ သို႔မဟုတ္ ခိုင္မာအားေကာင္းမႈမရွိေသာ ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ အသံုးျပဳေလ့ရွိၾကပါသည္။ ပါတီတစ္ခုသည္ ကိုယ္စားလွယ္တစ္ဦးထက္ပို၍ ယွဥ္ၿပိဳင္ႏိုင္ၿပီး မဲဆႏၵနယ္အတြင္း လိုအပ္ေသာ ကိုယ္စားလွယ္ အေရအတြက္အတိုင္း မဲဆႏၵရွင္မ်ားသည္လည္း ဆႏၵမဲ ရရွိသျဖင့္ ႀကိဳက္သလို မဲေပးႏိုင္သည္။

အားသာခ်က္မ်ား

(က)      ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းတစ္ဦးခ်င္းအလိုက္ မဲေပးႏုိင္ခြင့္ရွိျခင္း

(ခ)        သင့္ေတာ္ေသာ မဲဆႏၵနယ္အရြယ္အစားကို ရရွိႏိုင္ျခင္း

(ဂ)        FPTPစနစ္ထက္ပို၍ ပါတီ၏က႑ကို ျမင့္တင္ေပးေစႏုိင္ၿပီး ပါတီမ်ားကို စြမ္းရည္ျမင့္တက္လာေစျခင္း

အားနည္းခ်က္မ်ား

(က)      ေရြးေကာက္ပြဲရလာဒ္တြင္ ႀကိဳတင္မခန္႔မွန္းႏုိင္ေသာ ရလာဒ္မ်ာဒ ရလာတတ္ျခင္း

(ခ)        မဲရလာဒ္ အခ်ိဳးမညီမွ်မႈမ်ား ထြက္ေပၚလာေစျခင္း

(ဂ)        ပါတီမ်ားကို ကြဲျပားေစၿပီး အက်င့္ပ်က္ျခစားမႈကို ျဖစ္ေစျခင္း

ပါတီဗဟိုျပဳစနစ္​(PBVစနစ္​- Party Block Vote)

            Party Block Vote - A plurality/majority system using multi-member districts in which voters cast a single party centred vote for a party of choice, and do not choose between candidates. The party with most votes will win every seat in the electoral district.

            PBVစနစ္သည္ ကိုယ္စားလွယ္တစ္ဦးထက္ ပိုေ႐ြးခ်ယ္ေသာ မဲဆႏၵနယ္မ်ားတြင္ အသံုးျပဳေသာ ဗဟု/အမ်ားစု စနစ္ျဖစ္ၿပီး မဲဆႏၵရွင္မ်ားသည္ ပါတီတစ္ခုတည္းကိုသာ ေရြးခ်ယ္ရၿပီး ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားကို ေရြးခ်ယ္ရန္မလိုပါ။ ဆႏၵမဲအမ်ားဆံုးရရွိေသာ ပါတီသည္ အႏိုင္ရရွိၿပီး အဆိုပါမဲဆႏၵနယ္အတြင္းရွိ ကိုယ္စားလွယ္ေနရာမ်ားကို အကုန္ ရရွိမည္ ျဖစ္ပါသည္။

            FPTPစနစ္ႏွင့္ မတူေသာ အခ်က္မွာ ကိုယ္စားလွယ္တစ္ဦးထက္ပိုေ႐ြးခ်ယ္ေသာ မဲဆႏၵနယ္မ်ားတြင္ အသံုးျပဳၿပီး တူေသာအခ်က္မွာ အႏိုင္ရျခင္းသည္ မဲအမ်ားစု(၅၀%ေက်ာ္ရန္) မလိုဘဲ အျခားၿပိဳင္ဘက္မ်ားထက္ မဲအသာရရန္သာ လိုအပ္ပါသည္။ တခိ်ဳ႕ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ လူနည္းစုႏွင့္ လူမ်ိဳးစံု ကိုယ္စားျပဳမႈအတြက္ ပါတီမ်ား၏ စာရင္းတင္သြင္းမႈကို ပံုစံတက်ေရးဆြဲထားၾကပါသည္။

အားသာခ်က္မ်ား

(က)      FPTPစနစ္ကဲ့သို႔ပင္ အသံုးျပဳရလြယ္ကူျခင္း

(ခ)        ခိုင္မာေသာ ပါတီမ်ားကုိ အားေပးျခင္း

အားနည္းခ်က္မ်ား

(က)      FPTPစနစ္၏အားနည္းခ်က္ အမ်ားစုကို PBVစနစ္တြင္လည္း ေတြ႕ရပါသည္။

(ခ)        တခါတရံ ဆႏၵမဲအနည္းငယ္အသာျဖင့္ အခ်ိဳးမညီမွ်စြာ အႏိုင္ရရွိတတ္ပါသည္။

ႀကိဳက္​ႏွစ္​သက္​မႈဦးစား​ေပးစနစ္​(AVစနစ္​- Alternative Vote)

            The Alternative Vote is a preferential plurality/majority system used in single-member districts. Voters use numbers to mark their preferences on the ballot paper. A candidate who receives an absolute majority (50 per cent plus 1) of valid firstpreference votes is declared elected. If no candidate achieves an absolute majority of first preferences, the least successful candidates are eliminated and their votes reallocated according to their second preferences until one candidate has an absolute majority. Voters vote for candidates rather than political parties.

            AVစနစ္သည္ ကိုယ္စားလွယ္တစ္ဦးတည္းေရြးခ်ယ္ေသာ မဲဆႏၵနယ္မ်ားတြင္ အသံုးျပဳသည့္ ႀကိဳက္ႏွစ္သက္မႈ ဦးစားေပး ဗဟု/အမ်ားစု ကိုယ္စားျပဳစနစ္ျဖစ္သည္။ မဲဆႏၵရွင္မ်ားသည္ ဆႏၵမဲကဒ္ျပားေပၚတြင္ မိမိတို႔ ႀကိဳက္ႏွစ္သက္မႈအလိုက္ ကိန္းဂဏန္းမ်ားကို အမွတ္အသားျပဳၾကသည္။ ပထမဦးစားေပး ေ႐ြးခ်ယ္မႈကို ပကတိအမ်ားစု (၅၀%ေက်ာ္) ရရွိေသာ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းသည္ ေရြးေကာက္ခံရသည္။ မည္သည့္ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းမွ် ပထမဦးစားေပး ေ႐ြးခ်ယ္မႈကို ပကတိအမ်ားစု ရရွိျခင္း မရွိပါက ဆႏၵမဲရရွိမႈနည္းေသာ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားကို ဖယ္ထုတ္ၿပီး ၎တို႔၏ ဆႏၵမဲမ်ားကို ဒုတိယ ဦးစားေပး ေ႐ြးခ်ယ္မႈအလိုက္ ကိုယ္စားလွယ္တစ္ဦးမွ ပကတိအမ်ားစု ဆႏၵမဲရရွိသည္အထိ ျပန္လည္ေ၀ငွေပးသည္။ ဆႏၵမဲေပးသူမ်ားသည္ ပါတီထက္ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းကို ေရြးခ်ယ္ၾကသည္။

            မဲဆႏၵရွင္မ်ားသည္ မဲေပးရာတြင္ မဲျပားေပၚတြင္ မိမိတို႔ႏွစ္သက္ရာ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းကို ေရြးခ်ယ္ရံုတင္ မဟုတ္ဘဲ  ပထမဦးစားေပး၊ ဒုတိယဦးစားေပး ႏွင့္ တတိယဦးစားေပး ေရြးခ်ယ္ေပးရပါသည္။ မဲေရရာတြင္ ဆႏၵမဲ၏ ၅၀%ေက်ာ္ရရွိပါက ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ခံရပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မည္သည့္ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းမွ် ၅၀%ထက္ ေက်ာ္၍ မရရွိၾကေသာအခါ ပထမဦးစားေပး ဆႏၵမဲ အနည္းဆံုးရရွိေသာ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းကို ဖယ္ထုတ္၍ ၎၏ ဆႏၵမဲမ်ားကို က်န္ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားသို႔ ခြဲေ၀ေပးပါသည္။ ခြဲေ၀ရာတြင္ ဆႏၵမဲအနည္းဆံုးရရွိေသာကိုယ္စားလွယ္ေလာင္း၏ ဆႏၵမဲျပားေပၚမွ ဒုတိယဦးစားေပး ေရြးခ်ယ္မႈအလိုက္ က်န္ကိုယ္စားလွယ္မ်ားကို ခြဲေ၀ေပးသည္။ ဤနည္းျဖင့္ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းတစ္ဦး ပကတိဆႏၵမဲ (၅၀%ေက်ာ္) ရရွိသည္အထိ ျပဳလုပ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ AVစနစ္သည္ ဆႏၵမဲထက္၀က္ေက်ာ္ ရရွိမွသာ အႏိုင္ရေသာ Majoritarianစနစ္ ျဖစ္ပါသည္။

            မျဖစ္မေနလိုအပ္သည္ မဟုတ္ေသာ္လည္း AVစနစ္တြင္ မဲဆႏၵရွင္မ်ားသည္ မဲျပားေပၚရွိ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားကို အားလံုး သို႔မဟုတ္ အမ်ားစုကို ေရြးခ်ယ္၍ ဂဏန္းသတ္မွတ္ေပးရန္ လိုအပ္ပါသည္။ သို႔မွသာ မဲေရတြက္ရာတြင္ ေနာက္အဆင့္မ်ားတြင္ မဲမ်ား ဆံုး႐ံႈးျခင္းကို ေရွာင္ရွားႏိုင္မည္ျဖစ္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ မဲဆႏၵရွင္မ်ားသည္ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားကို အႀကိဳက္တူေနသည့္အခါ သို႔မဟုတ္ လံုး၀မႀကိဳက္သည့္အခါ ေရြးခ်ယ္ရာတြင္ အခက္အခဲရွိႏိုင္ပါသည္။

အားသာခ်က္မ်ား

(က)      ဆႏၵမဲမ်ားကို လႊဲေျပာင္းေပးႏိုင္ျခင္း

(ခ)        ကိုယ္စားလွယ္မ်ားၾကား စုစည္းမႈကို ျဖစ္ေစႏိုင္ျခင္း

(ဂ)        ပါတီမ်ားၾကား သေဘာတူညီမႈကို တိုးလာေစျခင္း

(ဃ)      လူနည္းစုႏွင့္ လူမ်ားစုမ်ား သို႔မဟုတ္ လူမ်ိဳးစုမ်ားၾကား ညီညြတ္မႈကို ျဖစ္ေစျခင္း

အားနည္းခ်က္မ်ား

(က)      AVစနစ္ အသံုးျပဳရန္ မဲဆႏၵရွင္မ်ားအတြက္ စာတတ္ေျမွာက္မႈ ျမင့္မားရန္လိုအပ္ပါသည္။

(ခ)        PRစနစ္ႏွင့္ FPTPစနစ္တို႔ႏွင့္ ယွဥ္ပါက အခ်ိဳးမညီမႈကို ျဖစ္ေစသည္။

ႏွစ္​​ေက်ာ့ျပန္​စနစ္​(TRစနစ္​-Two Round)

            The Two-Round System is a plurality/majority system in which a second election is held if no candidate or party achieves a given level of votes, most commonly an absolute majority (50 percent plus one), in the first election round. A Two-Round System may take a majority-plurality form—more than two candidates contest the second round and the one who wins the highest number of votes in the second round is elected, regardless of whether they have won an absolute majority—or a majority run-off form—only the top two candidates in the first round contest the second round.

            ႏွစ္ေက်ာ့ျပန္စနစ္သည္ သတ္မွတ္ထားေသာ ဆႏၵမဲပမာဏတစ္ခုကို မည္သည့္ပါတီ သို႔မဟုတ္ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္း တစ္ဦးမွ် ရရွိျခင္း မရွိပါက ထပ္မံ၍ ဒုတိယအႀကိမ္ေရြးေကာက္ပြဲ က်င္းပေစေသာ ဗဟု/အမ်ားစုစနစ္တစ္ခုျဖစ္ပါသည္။ သတ္မွတ္ထားေသာ ဆႏၵမဲပမာဏသည္ အမ်ားအားျဖင့္ ပကတိဆႏၵမဲ (၅၀%ေက်ာ္)ကို သတ္မွတ္ေလ့ရွိၾကပါသည္။ ဒုတိယအႀကိမ္ ယွဥ္ၿပိဳင္မႈတြင္ ဗဟု-အမ်ားစုပံုစံ (ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္း ႏွစ္ဦးထက္ပို ပါ၀င္ယွဥ္ၿပိဳင္ၿပီး ဆႏၵမဲအမ်ားဆံုး ရရွိသူကအႏိုင္ရရွိေသာပံုစံ) သို႔မဟုတ္ ႐ံႈးထြက္ပံုစံ(ပထမအႀကိမ္က်င္းပေသာ ေရြးေကာက္ပြဲမွ ထိပ္ဆံုး ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္း ႏွစ္ဦးသာ ပါ၀င္ယွဥ္ၿပိဳင္ၿပီး ဆႏၵမဲအမ်ားဆံုး ရရွိသူက အႏိုင္ရရွိေသာပံုစံ) တစ္ခုခုကို အသံုးျပဳပါသည္။

            ႏွစ္ေက်ာ့ျပန္စနစ္၏ အဓိကလကၡဏာရပ္မွာ ၎၏အမည္အတိုင္းပင္ ေရြးေကာက္ပြဲကို ႏွစ္ႀကိမ္က်င္းပေစျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ပထမအႀကိမ္ေရြးေကာက္ပြဲကို FPTPစနစ္ကို အသံုးျပဳၾကပါသည္။ တစ္ဦးထက္ပိုေသာကိုယ္စားလွယ္မ်ား ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္မည့္ မဲဆႏၵနယ္မ်ားတြင္ BVစနစ္ သို႔ PBVစနစ္တို႔ကိုလည္း အသံုးျပဳၾကပါသည္။ ပထမအႀကိမ္တြင္ သတ္မွတ္ေသာ မဲပမာဏကို ရရွိပါက တခါတည္း ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ခံရၿပီး ထိုသို႔ ရရွိျခင္းမရွိပါက ဒုတိယအႀကိမ္ ေရြးေကာက္ပြဲကို ဆက္လက္က်င္းပပါသည္။ ဒုတိယအႀကိမ္က်င္းပမႈမွာ ႏိုင္ငံအလိုက္ ကြဲျပားျခားနားၿပီး အမ်ားအားျဖင့္ ႐ံႈးထြက္စနစ္ကို အသံုးျပဳၾကပါသည္။

            TRSစနစ္ကို ျပင္သစ္ႏိုင္ငံတြင္ အဓိက အသံုးျပဳၿပီး ျပင္သစ္၏ ၾသဇာလႊမ္းမိုးျခင္းခံရေသာ ႏိုင္ငံအမ်ားစုသည္ TRSစနစ္ကို အသံုးျပဳၾကပါသည္။

အားသာခ်က္မ်ား

(က)      ႏွစ္ႀကိမ္မဲေပးႏိုင္သည္။

(ခ)        ပါတီမ်ားအခ်င္းခ်င္း သို႔မဟုတ္ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းအခ်င္းခ်င္း စုစည္းေစသည္။

(ဂ)        မဲကြဲျပားမႈကို ေလ်ာ့နည္းေစသည္။

(ဃ)      အသံုးျပဳရန္ လြယ္ကူျခင္း

အားနည္းခ်က္မ်ား

(က)      ကုန္က်စရိတ္မ်ားျပားျခင္း

(ခ)        ဒုတိယအႀကိမ္တြင္ မဲေပးသူ နည္းလာေစျခင္း

(ဂ)        တခါတရံ အခ်ိဳးမညီမႈမ်ား ထြက္လာေစျခင္း

(ဃ)      ညီညြတ္မႈမရွိေသာ ႏိုင္ငံအခ်ိဳ႕တြင္ ပထမအႀကိမ္ မဲရလာဘ္မွတစ္ဆင့္ ဆူပူမႈမ်ား ျဖစ္ေစတတ္ျခင္း

စာရင္​းလိုက္​အခ်ိဳးက်ကိုယ္​စားျပဳစနစ္​(List PRစနစ္​- List Proportional Representation)

Under a List Proportional Representation system each party or grouping presents a list of candidates for a multi-member electoral district, the voters vote for a party, and parties receive seats in proportion to their overall share of the vote. In some (closed list) systems the winning candidates are taken from the lists in order of their position on the lists. If the lists are ‘open’ or ‘free’ the voters can influence the order of the candidates by marking individual preferences.

List PR စနစ္အရ ပါတီ သို႔မဟုတ္ အစုအဖြဲ႕တစ္ခုသည္ ကိုယ္စားလွယ္တစ္ဦးထက္ပို၍ေရြးခ်ယ္မည့္ မဲဆႏၵနယ္ တစ္ခုအတြက္ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းစာရင္းတစ္ခုကို တင္ျပၾကသည္။ မဲေပးသူမ်ားက ပါတီကို ေရြးခ်ယ္မဲေပးၾကျပီး ပါတီမ်ားသည္ ဆႏၵမဲရရွိမႈ အခ်ိဳးအစားအတိုင္း အမတ္ေနရာမ်ားကို ရရွိၾကသည္။ အခ်ိဳ႕စနစ္မ်ားတြင္(closed list) စာရင္းေပၚရွိ ၎တို႔၏ ေနရာအလိုက္ အစဥ္အတိုင္း ေရြးခ်ယ္ၾကသည္။ open list ႏွင့္ free list တို႔တြင္ မဲဆႏၵရွင္မ်ားက ၎တို႔စိတ္ႀကိဳက္ ကိုယ္စားလွယ္ကို အစဥ္အတိုင္း ေရြးခ်ယ္ႏိုင္ၾကသည္။

PRစနစ္တြင္ ဆႏၵမဲမ်ားကို ေရတြက္ၿပီးေနာက္ ပါတီအလိုက္ အမတ္ေနရာ ရရွိမႈကို သတ္မွတ္ရန္

1.     အျမင့္ဆံုးပွ်မ္းမွ်ျခင္းနည္းလမ္း(Highest Average Method) ႏွင့္

2.     အႀကီးဆံုးအၾကႊင္းရျခင္းနည္းလမ္း(Largest Remainder Method) တို႔အနက္ တစ္ခုခုကို အသံုးျပဳၾကသည္။

PRစနစ္တြင္ အမတ္ေနရာသတ္မွတ္ရန္အတြက္ ပါတီတစ္ခုသည္ ဆႏၵမဲ မည္မွ်ရာခိုင္ႏႈန္း အနည္းဆံုးရွိရမည္ဆိုေသာ သတ္မွတ္ခ်က္မွာလည္း အေရးႀကီးပါသည္။ သတ္မွတ္ခ်က္ရာႏႈန္းနိမ့္လြန္းပါက ပါတီငယ္ အမ်ားအျပား ပါ၀င္လာႏိုင္ၿပီး ျမင့္လြန္းပါကလည္း ပါတီငယ္မ်ား ပါ၀င္လာေစရန္ ခက္ခဲပါသည္။ သတ္မွတ္ခ်က္မွာ ႏိုင္ငံအလိုက္ ကြဲျပားမႈရွိႏိုင္ပါသည္။

ထို႔ျပင္ open list , closed list , free list မ်ားကလည္း ပါတီမ်ားအတြက္ သာမက မဲေပးသူမ်ားအတြက္ပါ စဥ္းစားရမည့္ အခ်က္မ်ားျဖစ္ပါသည္။

မဲဆႏၵနယ္ပမာဏသည္ အဆိုပါမဲဆႏၵနယ္အတြင္း ကိုယ္စားလွယ္မည္မွ်ေရြးခ်ယ္မည္ကို ဆံုးျဖတ္ေပးသျဖင့္ ၎သည္လည္း အေရးႀကီးပါသည္။

အားသာခ်က္မ်ား

(က)      ဆႏၵမဲပမာဏကို မွ်တစြာ ကိုယ္စားလွယ္မ်ားအျဖစ္ ကူးေျပာင္းေပးႏိုင္ျခင္း

(ခ)        ပါတီစနစ္ မခိုင္မာေသးေသာႏိုင္ငံမ်ားတြင္ ရည္ရြယ္ခ်က္တူလူမ်ား စုစည္း၍ အစုအဖြဲ႕ငယ္မ်ားေပၚေပါက္ေစရန္ အားေပးျခင္း

(ဂ)        အလဟႆျဖစ္ေသာ ဆႏၵမဲအေရအတြက္ ေလ်ာ့နည္းသြားသည္။ မဲေပးျခင္း၏တန္ဖိုးကို ပိုမိုနားလည္လာျခင္း

(ဃ)      လူနည္းစုပါတီမ်ားႏွင့္ လူမ်ိဳးစုမ်ားအတြက္ ကိုယ္စားျပဳခြင့္ ရလာသည္။

(င)        ပါတီမ်ားအား ၎တို႔ အားေကာင္းရာ ေဒသကို ေက်ာ္၍ လႈပ္ရွားမႈ ျပဳေစသည္။

(စ)        ေဒသတြင္းလႊမ္းမိုးမႈမ်ားကို ကန္႔သတ္ေပးသည္။

(ဆ)      မူ၀ါဒတည္ၿငိမ္မႈႏွင့္ စဥ္ဆက္မျပတ္ အားေကာင္းလာေစမႈတို႔ကို ျဖစ္ေစသည္။

(ဇ)        ပါတီမ်ားႏွင့္ အက်ိဳးေမွ်ာ္အုပ္စုမ်ားအၾကား အာဏာခြဲေ၀မႈကို ထင္သာျမင္သာရွိေစသည္။

(စ်)       အမ်ိဳးသမီးမ်ား ပိုမို၍ ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ခံရရန္ အခြင့္အလမ္းမ်ားသည္။

အားနည္းခ်က္မ်ား

(က)      ညႊန္႔ေပါင္းအစိုးရမ်ား ျဖစ္ေပၚေစျခင္း

(ခ)        ပါတီမ်ား၏ တည္ၿငိမ္မႈကို ပ်က္ျပားေစျခင္း

(၈)        အစြန္းေရာက္ပါတီမ်ား ႀကီးထြားလာေစျခင္း

(ဃ)      ေပၚေပါက္လာေသာ ညႊန္႔ေပါင္းအစိုးရမ်ားသည္ တာ၀န္ယူမႈ အားနည္းျခင္း

(င)        ပါတီငယ္မ်ားသည္ အခ်ိဳးအစား မမွ်တစြာ အာဏာပိုမို ရရွိလာေစျခင္း

(စ)        ပါတီတစ္ခုအား အာဏာမွ ဖယ္ရွားရန္ ခက္ခဲျခင္း

(ဆ)      ေရြးေကာက္ပြဲျပဳလုပ္ရာတြင္ မဲဆႏၵရွင္မ်ား နားလည္ႏိုင္ရန္ ခက္ခဲျခင္း (ေရြးေကာက္ပြဲက်င္းပရန္ တာ၀န္ယူရေသာ အဖြဲ႕အစည္းအေနျဖင့္ လူအင္အားႏွင့္ ဘ႑ာေငြ ပိုမိုသံုးစြဲရျခင္း)

(ဇ)        ေရြးေကာက္ခံရသူကိုယ္စားလွယ္ႏွင့္ မဲဆႏၵရွင္မ်ားအၾကား ဆက္ႏြယ္မႈ အားနည္းေစသည္။

(စ်)       List PR ရွိ closed list ပံုစံတြင္ ပါတီရွိထိပ္တန္းေခါင္းေဆာင္မ်ားကို အာဏာပိုမို ရွိေစသည္။

(ည)      ပါတီမရွိေသာ သို႔မဟုတ္ ခိုင္မာမႈအားနည္းေသာ ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ စတင္ရန္ ခက္ခဲသည္။

လႊဲ​ေျပာင္​း၍ရ​ေသာတစ္​မဲတည္​း​ေပးစနစ္​(STVစနစ္​- Single Transferable Vote)

            The Single Transferable Vote is a preferential system in which the voter ranks the candidates in a multi-member district and the candidates that surpass a specified quota of first-preference votes are immediately elected. In successive counts, votes are redistributed from least successful candidates, who are eliminated, and votes surplus to the quota are redistributed from successful candidates, until sufficient candidates are declared elected. Voters normally vote for candidates rather than political parties, although a party-list option is possible.

            STVစနစ္ကို တစ္ဦးထက္ပိုေသာကိုယ္စားလွယ္မ်ား ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ေသာ မဲဆႏၵနယ္မ်ားတြင္ အသံုးျပဳၿပီး မဲဆႏၵရွင္မ်ားသည္ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားကို အဆင့္မ်ား သတ္မွတ္ေပးရပါေသာ ဦးစားေပးေရြးခ်ယ္ရသည့္စနစ္တစ္ခုျဖစ္ပါသည္။ သတ္မွတ္ထားေသာ ပထမဦးစားေပးဆႏၵမဲပမာဏကို ရရွိသည့္ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းသည္ တစ္ခါတည္း ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ခံရပါသည္။ ထို႔ေနာက္ ဆႏၵမဲဆက္လက္ေရတြက္ရာတြင္ မဲအနည္းဆံုးရရွိသျဖင့္ ထုတ္ပယ္ခံရေသာ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ား၏ ဆႏၵမဲမ်ားႏွင့္ ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ခံရျပီး ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္း၏ သတ္မွတ္ထားေသာ ပထမဦးစားေပးဆႏၵမဲကို ေက်ာ္လြန္ေသာ မဲပမာဏတို႔ကို က်န္ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားထံသို႔ ျဖန္႕ေ၀ေပးပါသည္။ ထို့ေနာက္လိုအပ္ေသာ ကိုယ္စားလွယ္အေရအတြက္ ျပည့္သည္အထိ လုပ္ေဆာင္ပါသည္။ ပါတီမ်ားသည္ အဆိုျပဳစာရင္း တင္သြင္း၍ ရေသာ္လည္း မဲဆႏၵရွင္မ်ားသည္ ပါတီထက္ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းကို ေရြးခ်ယ္ၾကပါသည္။

            ဆႏၵမဲမ်ားေရတြက္ၿပီးေသာအခါ သတ္မွတ္ထားေသာ ပထမဦးစားေပးဆႏၵမဲပမာဏ- မဲခြဲတမ္းသတ္မွတ္ပါသည္။ ၎မွာ အမ်ားအားျဖင့္ Droop Quota ျဖစ္ၿပီး ေအာက္ပါပံုေသနည္းျဖင့္ တြက္ခ်က္ပါသည္။

မဲခြဲတမ္း = { ဆႏၵမဲ / (အမတ္ေနရာ+၁) } + ၁

            ထို႔ေနာက္ ေရတြက္မႈမ်ားစတင္ျပဳလုပ္၍ မဲရလာဒ္ကို ဆံုးျဖတ္ပါသည္။ ပထမဦးဆံုး ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ား၏ ပထမဦးစားေပးဆႏၵမဲပမာဏကို မည္မွ်ရွိသည္ကို ေရတြက္ၿပီး ထိုပမာဏသည္ မဲခြဲတမ္းႏွင့္ တူေနပါက သို႔မဟုတ္ မဲခြဲတမ္းထက္ ပိုမ်ားပါက အဆိုပါ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းသည္ ခ်က္ခ်င္းေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ပါသည္။ ဆက္လက္၍ေရတြက္ရာတြင္ ေရြးေကာက္ခံရေသာ ကိုယ္စားလွယ္၏ ပိုလွ်ံေသာဆႏၵမဲမ်ားကို က်န္ကိုယ္စားလွယ္မ်ားထံ ၎တို႔ရရွိထားေသာ ဒုတိယဦးစားေပးဆႏၵမဲပမာဏအတိုင္း ခြဲေ၀ေပးပါသည္။  မည္သည့္ကိုယ္စားလွယ္မွ် မဲခြဲတမ္းထက္ ေက်ာ္လြန္၍ မရရွိေသာအခါ ပထမဦးစားေပးဆႏၵမဲအေရအတြက္ အနည္းဆံုးရရွိေသာ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းအား ဖယ္ထုတ္ၿပီး ၎၏ဆႏၵမဲမ်ားကို မဲျပားေပၚရွိ ဒုတိယႏွင့္ ေနာက္ပိုင္းဦးစားေပး အဆင့္အလိုက္ ျပန္လည္ခြဲေ၀ေပးပါသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ လိုအပ္ေသာ ကိုယ္စားလွယ္အေရအတြက္ ျပည့္သည္အထိ ဆက္လက္လုပ္ေဆာင္သြားပါသည္။

အားသာခ်က္မ်ား

(က)      FPTPစနစ္ရွိ အားသားခ်က္မ်ားကိုလည္း STVစနစ္တြင္ ေတြ႕ရပါသည္။

(ခ)        ပါတီမ်ားအၾကား မဲဖလွယ္၍ ရသျဖင့္ ၫွိႏႈိင္းဖလွယ္မႈ ရေစသည္။

(ဂ)        တစ္သီးပုဂၢလမ်ား ပိုမိုေရြးေကာက္ခံရႏိုင္သည္။

အားနည္းခ်က္မ်ား

(က)      FPTPစနစ္ရွိ အားနည္းခ်က္မ်ားကို ေတြ႔ရႏိုင္ပါသည္။

(ခ)        စနစ္၏ မဲေပးမႈပံုစံမွာ စာတတ္ေျမွာက္မႈနႈန္း အတန္အသင့္ေကာင္းရန္ လိုအပ္ပါသည္။

(ဂ)        မဲေရတြက္ပံုနည္းလမ္းအဆင့္ဆင့္မွာ သာမန္လူတစ္ဦး နားလည္ရန္ ႐ႈပ္ေထြးလြန္းပါသည္။

(ဃ)      တစ္ပါတီထဲမွ ကိုယ္စားလွယ္တစ္ဦးထက္ပို၍ ယွဥ္ၿပိဳင္ႏိုင္သျဖင့္ ပါတီမ်ားၿပိဳကြဲမႈကို ျဖစ္ေစပါသည္။ ထို႔ျပင္ ဆႏၵမဲရရွိရန္ တံစိုးလက္ေဆာင္မ်ားေပးေသာ လက္သပ္ေမြးႏိုင္ငံေရး(Clientelistic politics)ကို ျဖစ္ေစပါသည္။

(င)        ပါတီတစ္ခုလံုးအရ ဆႏၵမဲရာခိုင္ႏႈန္းမ်ားမ်ားရရွိေသာ္လည္း STVစနစ္ေၾကာင့္ ကိုယ္စားလွယ္ေနရာရရွိမႈ ေလ်ာ့က်သြားႏိုင္ပါသည္။

အခ်ိဳးက်ကိုယ္စားျပဳစနစ္ႏွင့္ ဆက္စပ္ေနေသာ အခ်က္အလက္မ်ား

မဲဆႏၵနယ္ပမာဏ (District Magnitude)

            ဆႏၵမဲမ်ားကို ေရြးေကာက္ခံကိုယ္စားလွယ္မ်ားအျဖစ္ အခ်ိဳးညီမွ်တစြာ ေျပာင္းလဲေပးရန္အတြက္ မဲဆႏၵနယ္ပမာဏသည္ အေရးႀကီးေသာ အခ်က္အလက္တစ္ခုျဖစ္ပါသည္။ မဲဆႏၵနယ္ပမာဏဆိုသည္မွာ ၎၏ အက်ယ္အ၀န္းကို မဆိုလိုဘဲ အဆိုပါမဲဆႏၵနယ္မွ ကိုယ္စားလွယ္မည္မွ် ေရြးခ်ယ္မည္ဟူေသာ အခ်က္ေပၚတြင္ မူတည္ေနပါသည္။ FPTPစနစ္ကဲ့သို႔ ကိုယ္စားလွယ္တစ္ဦးတည္း ေ႐ြးခ်ယ္ေသာ ေနရာတြင္ အေရးမပါေသာ္လည္း အျခား ကိုယ္စားလွယ္တစ္ဦးထက္ပို၍ ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ေသာ မဲဆႏၵနယ္ရွိစနစ္မ်ားတြင္ ေရြးေကာက္ခံကိုယ္စားလွယ္ အေရအတြက္သည္ ေရြးေကာက္ပြဲရလာဒ္ကို အတိုင္းအတာတစ္ခုထိ အဆံုးအျဖတ္ေပးပါသည္။

            ေလ့လာမႈမ်ားအရ မဲဆႏၵနယ္ပမာဏႀကီးမားပါက အခ်ိဳးညီမွ်မႈ ပိုရွိေၾကာင္းေတြ႕ရပါသည္။ ဥပမာ - ကိုယ္စားလွယ္ႏွစ္ဦးသား ေရြးေကာက္မည့္ မဲဆႏၵနယ္ႏွင့္ ဆယ္ဦးေရြးေကာက္မည့္ မဲဆႏၵနယ္တြင္ ပါတီငယ္မ်ားအေနျဖင့္ ကိုယ္စားလွယ္ ဆယ္ဦးေရြးေကာက္မည့္ပါတီတြင္ ပိုမို၍ ေရြးေကာက္ခံရႏိုင္ေခ် မ်ားပါသည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ကိုယ္စားလွယ္ ဆယ္ဦးေရြးေကာက္မည့္ မဲဆႏၵနယ္တြင္မူ အဆိုပါပါတီ အေနျဖင့္ လူထုေထာက္ခံမႈ ၁၀% ရရွိရံုျဖင့္ ကိုယ္စားလွယ္တစ္ဦးရႏိုင္ေခ် ရွိေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါသည္။ အက်ိဳးဆက္ ျပႆနာမွာ မဲဆႏၵနယ္ပမာဏ ႀကီးမားေစရန္ သတ္မွတ္ရာတြင္ ပထ၀ီအေနအထားအရပါ မဲဆႏၵနယ္သည္ ႀကီးမားသြားတတ္သျဖင့္ ကိုယ္စားလွယ္မ်ားသည္ အဆိုပါ မဲဆႏၵနယ္ရွိ လူထုႏွင့္ ဆက္ႏြယ္မႈ ေလ်ာ့က်လာေစပါသည္။ ဤအခ်က္သည္ ေဒသခံလူထုက ကိုယ္စားလွယ္အား လႊတ္ေတာ္တြင္ မိမိတို႔ကို ကိုယ္စားျပဳလိုမႈ ျပင္းထန္ေသာ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္ ႀကီးမားေသာ သက္ေရာက္မႈကို ျဖစ္ေစပါသည္။

            မဲဆႏၵနယ္ပမာဏ ေသးငယ္ပါကလည္း အခ်ိဳးက်ကိုယ္စားျပဳစနစ္၏ အဓိက အက်ိဳးတရားျဖစ္ေသာ အားလံုးကို ကိုယ္စားျပဳျခင္း ေပ်ာက္ဆံုးသြားႏိုင္ပါသည္။

            ထို႕ေၾကာင့္ သင့္တင့္ေလ်ာက္ပတ္ေသာ မဲဆႏၵနယ္ပမာဏ သတ္မွတ္ျခင္းမွာ အဆိုပါႏိုင္ငံ၏ ေနာက္ခံအေၾကာင္းတရား၊ ပထ၀ီဆိုင္ရာအေျခအေန၊ ေနထိုင္သူလူမ်ိဳးမ်ားႏွင့္ ႏိုင္ငံေရးပါတီတို႔၏ ရပ္တည္ခ်က္ေပၚတြင္ မူတည္ေနပါသည္။

            ႏိုင္ငံအေတာ္မ်ားမ်ားသည္ မဲဆႏၵနယ္မ်ားေရးဆြဲသတ္မွတ္ရာတြင္ ရွိၿပီးျဖစ္ေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဆိုင္ရာ နယ္နိမိတ္မ်ားအတိုင္း သတ္မွတ္ၾကပါသည္။ ထိုသို႕ျပဳလုပ္ရာမွ အရြယ္အစားႏွင့္ လူဦးေရးအခ်ိဳးအစား ကြာျခားမႈမ်ား ျဖစ္ေစေသာ္လည္း ေရြးေကာက္ပြဲက်င္းပေပးေသာ အဖြဲ႕အစည္းအတြက္မူ ရွိရင္းစြဲနယ္နိမိတ္မ်ားျဖစ္သည့္အတြက္ လြယ္ကူေစပါသည္။

            မဲဆႏၵနယ္ပမာဏႏွင့္ ဆက္စပ္၍ ပါတီပမာဏ( Party magnitude- မဲဆႏၵနယ္တစ္ခုတြင္ ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ ခံရေသာ ပ်မ္းမွ်ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္း အေရအတြက္)မွာလည္း ကိုယ္စားျပဳမႈအတြက္ အေရးပါပါသည္။ ကိုယ္စားလွယ္တစ္ဦးသာ ေရြးေကာက္ေသာ မဲဆႏၵနယ္တြင္ အမ်ားအားျဖင့္ ပါတီတစ္ခုမွ အမ်ိဳးသားတစ္ဦးသာ ျဖစ္ႏိုင္ေသာ္လည္း ကိုယ္စားလွယ္အမ်ားအျပား ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ေသာ မဲဆႏၵနယ္မ်ားတြင္မူ ကိုယ္စားလွယ္မ်ားသည္ အမ်ိဳးသားသာမက အမိ်ဳးသမီးမ်ားလည္းျဖစ္ႏိုင္ၿပီး ပါတီငယ္မ်ား၊ လူမ်ိဳးစုငယ္မ်ားႏွင့္ လူနည္းစုကို ကိုယ္စားျပဳသူမ်ားလည္း ျဖစ္လာႏိုင္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ မဲဆႏၵနယ္ပမာဏႀကီးမားလာပါက ဆက္စပ္၍ ပါတီပမာဏလည္း ျမင့္တက္လာႏိုင္ပါသည္။

ေထာက္ခံမဲအနိမ့္ဆံုး အဆင့္သတ္မွတ္ခ်က္ (Threshold)

            ေထာက္ခံမဲအနိမ့္ဆံုး အဆင့္သတ္မွတ္ခ်က္ဆိုသည္မွာ ပါတီတစ္ခုသည္ ေရြးေကာက္ပြဲတြင္ လူထုေထာက္ခံမႈကို မည္မွ်ေသာ ရာခိုင္ႏႈန္း အနိမ့္ဆံုးရရွိမွသာ လႊတ္ေတာ္တြင္ ကိုယ္စားလွယ္အျဖစ္ ေရြးခ်ယ္ရာတြင္ ကိုယ္စားျပဳခြင့္ရမည္ဟု သတ္မွတ္ခ်က္ျဖစ္သည္။ ၎သည္ တရား၀င္သတ္မွတ္ခ်က္ျဖင့္ ျဖစ္ေစ၊ သခ်ာၤနည္းအရ သဘာ၀က်စြာ ( က်င္းပခဲ့သည့္ ေရြးေကာက္ပဲြမ်ားမွ အခ်က္အလက္မ်ားအရ) တြက္ခ်က္ထားသည္ျဖစ္ေစ ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။

            သို႔ရာတြင္ အနိမ့္ဆံုးအဆင့္ သတ္မွတ္ခ်က္ျမင့္မားပါက သတ္မွတ္ခ်က္ႏွင့္ မကိုက္ညီေသာ ပါတီမ်ား မ်ားလာႏိုင္ၿပီး အဆိုပါ ပါတီမ်ားသို႔ ေပးေသာ မဲမ်ားမွာ အလဟႆ ျဖစ္သြားႏိုင္ပါသည္။

            ထို႔ျပင္ အဆိုပါသတ္မွတ္ခ်က္ကို သခ်ာၤနည္းအရ တြက္ထုတ္ရာတြင္ ၎သည္ မဲဆႏၵနယ္ပမာဏႏွင့္ ဆက္ႏြယ္ေနပါသည္။ မဲဆႏၵနယ္ပမာဏႀကီးပါက သတ္မွတ္ခ်က္ နည္းႏိုင္ၿပီး မဲဆႏၵနယ္ပမာဏေသးပါက သတ္မွတ္ခ်က္ ျမင့္မားႏိုင္ပါသည္။

စာရင္းဖြင့္ (Open list ) ၊ စာရင္းပိတ္ (Closed lsit ) ႏွင့္ စာရင္းလြတ္ (Free list) မ်ား

            List PRစနစ္တြင္ ပါတီမ်ားသည္ ကိုယ္စားလွယ္စာရင္းမ်ားကို အဆိုျပဳတင္ျပၾကရာ ပါတီမ်ားအတြက္ တင္သြင္းမႈပံုစံ (၃)မ်ိဳးရွိပါသည္။ ၎တို႔မွာ စာရင္းဖြင့္၊ စာရင္းပိတ္ႏွင့္ စာရင္းလြတ္တို႔ ျဖစ္ပါသည္။

            အသံုးအမ်ားဆံုးမွာ စာရင္းပိတ္ပံုစံျဖစ္ၿပီး ကိုယ္စားလွယ္မ်ားကို ပါတီမ်ားက ေရြးခ်ယ္ေပးထားပါသည္။ မဲဆႏၵရွင္မ်ားအေနျဖင့္ ေရြးခ်ယ္ခြင့္ မရွိပါ။

            စာရင္းဖြင့္ပံုစံတြင္မူ မဲဆႏၵရွင္မ်ားသည္ ဆႏၵမဲေပးရာတြင္ ပါတီကုိသာမက မိမိတို႔ႏွစ္သက္ေသာ ကိုယ္စားလွယ္ကိုပါ ေရြးခ်ယ္ႏိုင္ေစရန္ ျပဳလုပ္ေပးထားျခင္း ျဖစ္ပါသည္။

            စာရင္းဖြင့္ပံုစံမွ ျဖစ္လာေသာ ကေသာင္းကနင္းျဖစ္မႈမ်ားကို ျပင္ဆင္ႏိုင္ရန္ အခ်ိဳ႕က Panachage (ၾကိဳက္ႏွစ္သက္ရာ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားကို ပါတီမတူေသာ္လည္း မဲေပးပိုင္ခြင့္) ႏွင့္ Cumulation (ပို၍သေဘာက်ေသာ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းကို တစ္မဲထက္ပိုေပးခြင့္) ကဲ့သို႔ ျဖည့္စြက္ခ်က္မ်ားကိုလည္း မဲဆႏၵရွင္မ်ားကို ေပးအပ္ၾကပါသည္။ ၎ကို စာရင္းလြတ္ပံုစံဟုေခၚပါသည္။

သီးျခားေဆာင္ရြက္၍ အက်ိဳးတူပူးေပါင္းျခင္း (Apparentement or Stembusaccord)

            Threshold အဆင့္ ျမင့္မားျခင္းေၾကာင့္ အခ်ိဳ႕ပါတီငယ္မ်ားသည္ ကိုယ္စားျပဳခြင့္ဆံုး႐ံႈးၾကရာ ပါတီငယ္မ်ား စုစည္း၍ အဖြဲ႔တစ္ခုအေနျဖင့္ ျပဳလုပ္ၾကၿပီး ၎တို႕သည္ သီးျခားေဆာင္ရြက္ေသာ္လည္း မဲေရတြက္မႈကိုမူ စုစည္း၍ ထားျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ထိုအခါ ၎တို႔သည္ အနိမ့္ဆံုးသတ္မွတ္ခ်က္ကို ေက်ာ္လြန္ႏိုင္ၿပီး လႊတ္ေတာ္တြင္ သတ္မွတ္ထားေသာ အပိုေဆာင္း ကိုယ္စားလွယ္ေနရာမ်ားကို ရရွိၾကပါသည္။

စနစ္ေရာမ်ား

            စနစ္ေရာမ်ားသည္ ဗဟု/အမ်ားစုစနစ္(သို႔မဟုတ္အျခား)ႏွင့္ အခ်ိဳးက် ကိုယ္စားျပဳစနစ္မွ ေကာင္းမြန္ေသာ အေျခအေနမ်ားကို ေပါင္းစပ္ရန္ ႀကိဳးပမ္းထားျခင္းျဖစ္ပါသည္။ စနစ္ေရာတစ္ခုတြင္ မတူညီေသာ ေရြးေကာက္ပြဲပံုစံႏွစ္ခုပါ၀င္ၿပီး မဲဆႏၵရွင္မ်ား ေပးလိုက္သည့္ ဆႏၵမဲမ်ားကို ခြဲေ၀ရာတြင္ အဆိုပါ စနစ္ႏွစ္ခုလံုးကို အသံုးျပဳျခင္းျဖစ္ပါသည္။

ေရာ​ေႏွာထား​ေသာကိုယ္​စားလွယ္​အခ်ိဳးက်စနစ္​(MMPစနစ္​- Mixed Member Proportional)

            Mixed Member Proportional is a mixed system in which the choices expressed by the voters are used to elect representatives through two different systems—one List PR system and (usually) one plurality/majority system—where the List PR system compensates for the disproportionality in the results from the plurality/majority system.

            ေရာေႏွာထားေသာကိုယ္စားလွယ္အခ်ိဳးက်စနစ္သည္ မဲဆႏၵရွင္မ်ား၏ မဲမ်ားကို မတူညီေသာ စနစ္ႏွစ္ခုျဖင့္ ဆံုးျဖတ္ေသာ စနစ္ေရာတစ္ခုျဖစ္ၿပီး အမ်ားအားျဖင့္ ဗဟု/အမ်ားစုစနစ္ႏွင့္ List PRစနစ္တို႔ကို အသံုးျပဳၾကပါသည္။ ဗဟု/အမ်ားစုစနစ္မွ ျဖစ္ေပၚလာေသာ အခ်ိဳးမညီမွ်မႈမ်ားကို List PRစနစ္မွ ျပန္လည္အစားထိုးေပးျခင္း ျဖစ္ပါသည္။

            ဆႏၵမဲေပးရာတြင္ ပါတီတစ္ခုသည္ တစ္ႏိုင္ငံလံုး (သို႔မဟုတ္ သတ္မွတ္ရာ မဲဆႏၵနယ္တစ္ခု)တြင္ ဆႏၵမဲစုစုေပါင္း၏ ရာခိုင္ႏႈန္းတစ္ခုကို ရရွိေသာ္လည္း ကိုယ္စားလွယ္ေနရာမရရွိေသာအခါျဖစ္ေစ၊ ရရွိမႈအခ်ိဳးအစား ညီမွ်မႈမရွိေသာအခါျဖစ္ေစ List PRစနစ္ျဖင့္ အဆိုပါ အခ်ိဳးမညီမႈကို ေျဖရွင္းေပးျခင္းျဖစ္ပါသည္။

အားသာခ်က္မ်ား

(က)      အခ်ိဳးညီမွ်မႈကို ရရွိေစသည္။

(ခ)        ေရြးေကာက္ခံကိုယ္စားလွယ္အမ်ားစုသည္ မဲဆႏၵနယ္ႏွင့္ ဆက္ႏြယ္မႈရွိၾကသည္။

အားနည္းခ်က္မ်ား

(က)      ကိုယ္စားလွယ္အမ်ိဳးအစားႏွစ္မ်ိဳးကို ေပၚေပါက္လာေစသည္။

(ခ)        Strategic voting ဟုေခၚေသာ မူမမွန္မႈျဖစ္တတ္ၿပီး အခ်ိဳ႕သည္မဲရလာဒ္ကို ႀကိဳတင္တြက္ခ်က္ကာ မဲဆႏၵရွင္မ်ားအား ဆြဲေဆာင္ၾကျခင္း

ပူးတြဲစင္​ၿပိဳင္​စနစ္​(Parallelစနစ္​- Parallel System)

          A Parallel System is a mixed system in which the choices expressed by the voters are used to elect representatives through two different systems—one List PR system and (usually) one plurality/majority system—but where no account is taken of the seats allocated under the first system in calculating the results in the second system.

            ပူးတြဲစင္ၿပိဳင္စနစ္သည္ မဲဆႏၵရွင္မ်ား၏ မဲမ်ားကို မတူညီေသာ စနစ္ႏွစ္ခုျဖင့္ ဆံုးျဖတ္ေသာ စနစ္ေရာတစ္ခုျဖစ္ၿပီး အမ်ားအားျဖင့္ ဗဟု/အမ်ားစုစနစ္ႏွင့္ List PRစနစ္တို႔ကို အသံုးျပဳၾကပါသည္။ သို႔ေသာ္ ဗဟု/အမ်ားစုစနစ္၏ မဲရလာဒ္သည္ List PRစနစ္ျဖင့္ ခြဲေ၀ေပးေသာ အမတ္ေနရာမ်ားႏွင့္ ဆက္စပ္ျခင္း မရွိေပ။

            Parallelစနစ္သည္ MMPစနစ္ ကဲ့သို႔ပင္ စနစ္ႏွစ္ခုကို အသံုးျပဳေသာ္လည္း ၎တြင္မူ MMPစနစ္ကဲ့သို႔ ဗဟု/အမ်ားစုစနစ္၏ အခ်ိဳးမညီမႈမ်ားကို List PRစနစ္ျဖင့္ အစားထိုးေပးျခင္းမဟုတ္ေပ။ Parallel စနစ္တြင္ မဲဆႏၵရွင္မ်ားသည္ အမ်ားအားျဖင့္ မဲႏွစ္ခုရရွိၾကပါသည္။

အားသာခ်က္မ်ား

(က)      List PRအတြက္အမတ္ေနရာလံုေလာက္ပါက ဗဟု/အမ်ားစုစနစ္တြင္အႏိုင္မရေသာပါတီမ်ားသည္ေနရာ ရရွိေစသည္။

(ခ)        သီအိုရီအရ Parallelစနစ္သည္ အျခား PRစနစ္မ်ားေလာက္ ပါတီကို ကြဲျပားမႈ မျဖစ္ေစပါ။

အားနည္းခ်က္မ်ား

(က)      ကိုယ္စားလွယ္ႏွစ္မ်ိဳး ေပၚလာေစသည္။

(ခ)        အခ်ိဳးညီမွ်မႈမွာ ပံုမွန္မရွိဘဲ က်ပန္းျဖစ္တတ္သည္။

အျခားစနစ္မ်ား

လႊဲေျပာင္​း၍မရ​ေသာတစ္​မဲတည္​း​ေပးစနစ္​(SNTVစနစ္​- Single Non-transferable Vote)

          Under the Single Non-Transferable Vote system voters cast a single vote in a multi-member district. The candidates with the highest vote totals are declared elected. Voters vote for candidates rather than political parties.

            SNTVစနစ္တြင္ မဲဆႏၵရွင္မ်ားသည္ ကိုယ္စားလွယ္တစ္ဦးထက္ပို၍ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ေသာ မဲဆႏၵနယ္တြင္ မဲတစ္မဲသာ ေပးၾကရပါသည္။ ဆႏၵမဲအမ်ားဆံုးရရွိေသာ ကိုယ္စားလွယ္သည္ ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ခံရၿပီး မဲဆႏၵရွင္မ်ားသည္ ပါတီထက္ ကိုယ္စားလွယ္ကို မဲေပးၾကပါသည္။

            မဲဆႏၵရွင္မ်ားသည္ မဲတစ္မဲသာေပးၾကရေသာ္လည္း မဲဆႏၵနယ္တြင္ ကိုယ္စားလွယ္တစ္ဦးထက္ပို၍ ရွိေနျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ၎သည္ ႏိုင္ငံေရးပါတီမ်ားအေပၚ စိန္ေခၚမႈတစ္ခုလည္းျဖစ္ပါသည္။ ပါတီတစ္ခုအေနျဖင့္ လူထုေထာက္ခံမႈျမင့္လာသည္ ႏွင့္အမွ် ၎ႏွင့္အတူ ကိုယ္စားလွယ္ေနရာပိုရလာမည္ ျဖစ္ပါသည္။

အားသာခ်က္မ်ား

(က)      ပါတီငယ္မ်ားႏွင့္ လူနည္းစုအဖြဲ႕အစည္းမ်ားအတြက္ အဆင္ေျပျခင္း

(ခ)        ပါတီမ်ား၏ မဲဆႏၵရွင္မ်ားအား စည္းလံုးမႈ ပိုမိုျမင့္တက္လာေစျခင္း

(ဂ)        နားလည္ရလြယ္ကူျခင္း

အားနည္းခ်က္မ်ား

(က)      ဆႏၵမဲမ်ား ျပန္႕က်ဲေနေသာ ပါတီငယ္မ်ား အႏိုင္ရရန္ ခက္ခဲျခင္း

(ခ)        ပါတီတစ္ခုတည္းမွ တစ္ေယာက္ထက္ပို၍ ယွဥ္ၿပိဳင္ႏိုင္သျဖင့္ ပါတီတြင္းၿပိဳင္ဆိုင္မႈ ျပင္းထန္လာေစျခင္း (၎သည္ တခါတရံ ပါတီကို ၿပိဳကြဲေစတတ္ၿပီး လက္သပ္ေမြးႏိုင္ငံေရးကိုလည္း ျဖစ္ေစပါသည္။)

(ဂ)        ပါတီမ်ားအေနျဖင့္ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းတင္သြင္းရာတြင္ ခက္ခဲမႈရွိျခင္း

(ဃ)      ခိုင္မာေသာ အေရအတြက္ရရွိထားေသာ ပါတီႀကီးမ်ားအတြက္ လူထုေထာက္ခံမႈ ထပ္မံ၍ မလိုအပ္ျခင္း

(င)        အလဟႆျဖစ္သြားေသာ ဆႏၵမဲမ်ားလာေစျခင္း

ကန္​႔သတ္​ထား​ေသာမဲ​ေပးစနစ္​(LVစနစ္​- Limited Vote)

Limited Vote is a candidate-centred electoral system used in multi-member districts in which electors have more than one vote, but fewer votes than there are candidates to be elected. The candidates with the highest vote totals win the seats.

LVစနစ္သည္ ကိုယ္စားလွယ္တစ္ဦးထက္ပို၍ ေရြးေကာ္တင္ေျမွာက္ေသာ မဲဆႏၵနယ္မ်ားတြင္ အသံုးျပဳေသာ ကိုယ္စားလွယ္ဗဟိုျပဳ စနစ္တစ္ခုျဖစ္ပါသည္။ မဲဆႏၵရွင္မ်ားသည္ မဲတစ္မဲထက္ ပိုေပးႏိုင္ေသာ္လည္း ဆႏၵမဲအေရအတြက္သည္ ေရြးေကာ္တင္ေျမွာက္မည့္ ကိုယ္စားလွယ္ အေရအတြက္ေအာက္ ေလ်ာ့နည္းပါသည္။ ဆႏၵမဲအမ်ားဆံုးရေသာ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းသာ အႏိုင္ရရွိပါသည္။

အားသာခ်က္မ်ား

(က)      မဲဆႏၵရွင္မ်ားအတြက္ နားလည္လြယ္ျခင္း

(ခ)        မဲေရတြက္ရာတြင္ လြယ္ကူျခင္း

အားနည္းခ်က္မ်ား

(က)      မဲရလာဒ္မ်ားမွာ အခ်ိဳးညီမွ်မႈမရွိ

(ခ)        ပါတီတြင္းၿပိဳင္ဆိုင္မႈ ျပင္းထန္လာေစျခင္း (ပါတီတြင္းစီမံခန္႔ခြဲမႈမ်ားတြင္ အျငင္းပြားစရာမ်ား ျဖစ္ေစၿပီး လက္သပ္ေမြး ႏိုင္ငံေရးကိုလည္း ျဖစ္ေစပါသည္။)

Borda Count စနစ္(BCစနစ္- Borda Count)

          Borda Count – A candidate-centred preferential system used in either single- or multi-member districts in which voters use numbers to mark their preferences on the ballot paper and each preference marked is then assigned a value using equal steps. These are summed and the candidate(s) with the highest total(s) is/are declared elected.

            BCစနစ္သည္ ကိုယ္စားလွယ္တစ္ဦးတည္း သို႔မဟုတ္ ကိုယ္စားလွယ္တစ္ဦးထက္ပို၍ ေရြးေကာ္တင္ေျမွာက္ေသာ မဲဆႏၵနယ္မ်ားတြင္ အသံုးျပဳေသာ ကိုယ္စားလွယ္ ဗဟိုျပဳ ဦးစားေပးစနစ္တစ္ခုျဖစ္ပါသည္။ မဲဆႏၵရွင္မ်ားသည္ မဲျပားေပၚတြင္ ၎တို႔၏ ဦးစားေပးေရြးခ်ယ္မႈကို ကိန္းဂဏန္းမ်ားကို အသံုးျပဳ၍ ေရးသားရပါသည္။ အဆိုပါ ေရြးခ်ယ္မႈတစ္ခုခ်င္းကို တန္ဖိုးတစ္ခု သတ္မွတ္၍ ေပါင္းျခင္းအမ်ားဆံုးရရွိေသာ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းကို အႏိုင္ရသူအျဖစ္ ေၾကျငာပါသည္။

            AVစနစ္ႏွင့္ မဲေပး႔ပံု ဆင္တူပါသည္။ သိုေသာ္ မဲေရတြက္မႈကို တစ္ႀကိမ္သာျပဳလုပ္ၿပီး ကိုယ္စားလွယ္မ်ားကို ဖယ္ထုတ္ျခင္း မရွိေပ။ ေရတြက္ရာတြင္ ဦးစားေပးအဆင့္မ်ားကို အပိုင္းကိန္မ်ားအျဖစ္ ေျပာင္း၍ ေရတြက္ပါသည္။

            အဆိုပါစနစ္ကို ပစိဖိတ္ကၽြန္းႏိုင္ငံတစ္ခုျဖစ္ေသာ ေနာ္ရူးတြင္ အသံုးျပဳလ်က္ရွိပါသည္။

ယခုအေၾကာင္းအရာမ်ားကို Intenational IDEA အဖြဲ႕မွ ထုတ္ေ၀ေသာ Electoral System Design: The New International IDEA Handbook စာအုပ္မွ ေကာက္ႏႈတ္တင္ျပပါသည္။